Dy fjalë për lirikën e Mitrush Kutelit

 Akad. Kopi Kyçyku


Në fillim të viteve 2000 përktheva në rumanisht tri nga prozat e njohura të Mitrush Kutelit (Lumi i madh, Xha Brahua i Shkumbanores dhe Pranverë në Transilvani, që u përfshinë në antologjinë „Bukuria që vret” (Librarium Haemus, Bukuresht, 2006) bashkë me proza të zgjedhura nga shtatë klasikë të tjerë të letrave shqipe. Nga të dhënat e shtypit kulturor rumun të asaj kohe, del se Kuteli, - që pat jetuar vite me radhë në Rumani, - ishte një zbulim dhe një vegim për lexuesin e zgjedhur dhe kritikën rumune. Një prozator që kujtonte tërthorazi prozën më të mirë të Ion Creangă-s (Amintiri din copilărie), por jo si ndikim. Ishte më fort aftësia dhe dhuntia e Kutelit për t’u ushqyer e rifreskuar mënyrat popullore të rrefimit ballkanik, por tashmë të vendosura mbi një kulturë moderne tejet të pasur dhe në një hap me kohën. Kritika nxori në pah thelbin poetik të shumicës së rrëfimeve kuteliane. Përmes Revistës Haemus, themeluar në vitin 1998, vijuam të bënim sadopak të njohur edhe lirikën e Kutelit. Nuk kam parasysh këtu lirikën e tipit nolian, me ritme marshesh e kushtrimesh dhe me tragjizëm gati shekspirian. Dua të them dy fjalë për lirikën shpirtërore, në mund ta quajmë kështu, e cila, gjatë kohës së diktaturës së proletariatit, qarkullonte nën dorë dhe gojarisht, ndër lexues që nuk ishin shformuar nga realizmi socialist i të lexuarit të letërsisë. 

Fatos Arapi: Poeții se grăbesc mereu spre undeva (Poetët shpejtojnë përherë për diku)


Poeții se grăbesc mereu spre undeva
Să bea o cafea c-un prieten ce-i așteaptă
Și de mult a murit
Se grăbesc neștiind de ce
Spre somnul răvășit se grăbesc
Toamna încă nevenită, ei toamnă sunt
Singurătatea unde-i, sunt singurătate
Luminițe de tristețe le lucesc printre degete
Ca-un puf de licurici. Amintirile-și ceartă:
Ah, te vei uita, te vei uita și tu
Poeții mereu se grăbesc spre undeva
Se grăbesc în vis și nu știu de ce
O lacrimă de necaz – se grăbesc și spre ea
Mângâie nebuniile
Consolează tragediile
În cântece făr' de cântec, în drumuri făr' de drum
Din buzunarele roase le cade sinele
Ei caută omul care nu-i
Și se-nchină, două lumânări aprind:
Una pentru suflet, una pentru tine
Poeții se grăbesc să moară
Și nu știu unde.

* Fatos Arapi (1930-2018). Laureat al Cununii de Aur a Serilor de Poezie de la Struga (2008)

În română de A.-Ch. Kyçyku

 

Evalda Paci: Mbi disa emra dhe mite të letërsisë shqipe

Arian Leka: Konsensus dhe polemikë për emrat dhe mitet e letërsisë shqiptare, Akademia e Studimeve Albanologjike, Tiranë, 2022.

Në përmbledhjen me titull Konsensus dhe polemikë për emrat dhe mitet e letërsisë shqiptare, të studiuesit Arian Leka do të gjinden të reflektuara sprova hulumtimi mbi një sërë çështjesh që cekin studimet mbi letërsinë shqipe dhe traditat studimore përkatëse, ashtu dhe studime të thelluara mbi autorë të veçantë, njohja e të cilëve nuk ka ardhur në kohën dhe qasjet e duhura, për arsye rrethanash dhe zhvillimesh tipike për artin e letërsinë në vendin tonë. Evidentimi dhe kontekstualizimi përkatës orientohet më së miri nga ndarjet kryesore tematike që autori nënvizon në pasqyrën përkatëse, pikërisht me titujt Mitologji; Klasikë; Realizëm socialist; Bashkëkohësi e që bën të mundur të krijohet një ide paraprake mbi njësitë që e përbëjnë përmbledhjen në fjalë. Përbashkimi i mësipërm i konceptuar në pikëpamje tematike dhe autoriale nuk cenon hapësirën e leximit të mëvetësishëm të krerëve të kësaj përmbledhjeje, në të cilën do të mund të gjurmohet një lëndë e pasur në burime bibliografike, në zëra të përveçëm, në kontribute që kanë ndikuar në krijimin e parahistorikut të trajtesave në fjalë, por dhe në argumente që grishin kureshtjen për mënyrën e shtjellimit të tyre nga ana e autorit të përmbledhjes.

E iniciuar me një trajtesë që ka si premisë studime të mirëfillta mbi mitet, toposet dhe receptimin e tyre në mendimin filozofik botëror, kjo përmbledhje do të ketë në përbërje të vet dhe trajtesa që të tilla çështje do t’i reflektojë të pasqyruara në shkrimtarinë e autorëve të veçantë të letërsisë sonë, madje, të autorëve që për dekada të tëra nuk u përmendën as me titujt e veprave, pavarësisht se njiheshin fort mirë nga shkrimtarë dhe kritikë të letërsisë. Mitologjia dhe mitet ndërkohë rivijnë në një sprovë hyrëse që bën të mundur të rikalojmë në kujtesë dhe reflektime një sërë autorësh që zbërthyen elemente të rrëfenjave më në zë të një tërësie konceptesh me të cilat mund të rindertohet sot e kësaj dite një filozofi e botës mitologjike, e konkretizuar në trashëgiminë e çmuar të botës antike greke.[1]

Rovena Mikeli (Vata): Letërkëmbimi i Gjergj Fishtës si aspekt i rëndësishëm i publicistikës së tij

 

Abstrakt:

Në këtë punim do shqyrtojmë një tjetër aspekt të punës krijuese të Gjergj Fishtës, atë të letërkëmbimit, i cili ishte i rëndësishëm në lëvrimin e publicistikës fishtjane. Në tetor të vitit 1913 në prag të përvjetorit të parë të Pavarësisë, Gjergj Fishta themeloi të përkohshmen “Hylli i Dritës” një nga revistat më serioze dhe akademike në shtypin shqiptar. Kjo revistë, e cila për shkak të faktorëve kryesisht politikë u botua me ndërprerje (1913-1914; 1921-1924 dhe 1930-1944), karakterizohet me një program të qartë politik, kulturor e atdhetar, duke u shndërruar në një qendër botimi për një plejadë letrarësh, gjuhëtarësh, folkloristësh, e atdhetarësh, jo vetëm të Provincës Françeskane Shqiptare, por edhe më gjerë.

Te revista “Hylli i Dritës” do të gjejmë të botuara gjurmë fishtjane, kryesisht publicistikën, një tjetër vlerë e shtuar në formimin e tij kulturor. Revista “Hylli i Dritës” numëron me dhjetëra e qindra artikuj letrarë, pedagogjikë, politikë dhe polemikë, që Gjergj Fishta i ka shkruar dhe botuar, duke shprehur interesin e tij për gjuhën shqipe, letërsinë, historinë, kulturën, politikën, për punët e Shqipërisë dhe çështjen kombëtare.

Këto shkrime u shtjelluan në këtë punim në optikën e letërkëmbimit që ai zhvilloi me personalitete të fushave të ndryshme, duke nxjerr në pah vizionin fishtjan dhe vlerat e veçanta etnokulturore, historike, letrare dhe filozofike të tij. Me të drejtë mund të themi se kombi shqiptar është me fat që kishte në gjirin e tij një emër si Gjergj Fishta. Është e njohur letra që studiuesi i famshëm i gjuhësisë shqiptare Eqrem Çabej i shkruante Gjergj Fishtës, duke i shprehur mirënjohjen për punën e tij. “Ju puth duart me nder, si biri t’atit, ishte fraza me të cilën Çabej mbylli letrën në fjalë, që paraqet një simbol të lartë vlerësimi që ai kishte për Fishtën.

Me vlerë për kulturën shqiptare konsiderohet letra që Gjergj Fishta mori prej Norbert Joklit apo letra që Fishta i shkroi At Justin Rrotës. Po me vlerë kombëtare janë edhe letrat që Gjergj Fishta kishte me autoritetet më të larta të vendeve evropiane, duke dëshmuar një marrëdhënie të ndërsjellë diplomatike për të ndihmuar Shqipërinë në kohën, kur ajo ishte në ujëra të turbullta politike. 

Fjalë kyçe: Letër, çështje, porosi, Shqipëri, artikull 

Despre un har dobândit... - Convorbire cu George Volceanov

(...)

George Volceanov: În studenție m-am pregătit intens pentru o carieră de critic literar. Partidul unic m-a vrut profesor de școală generală într-un oraș situat la 135 de kilometri de București. Iar revistele literare mi-au trântit ușa în nas când am încercat să public vreo cronică de carte. Traducerea literară a fost, la început, soluția de avarie prin care am reușit să mențin legătura cu lumea literară, să-mi valorific cunoștințele, solide, zic eu, acumulate în anii de studiu. Ștefan Stoenescu m-a girat ca traducător de maghiară – am debutat la Editura Kriterion, condusă de un mare om de cultură, pe nume Domokos Géza. Mă pot lăuda că primul redactor de carte cu care am colaborat a fost Gabriel Gafița, un foarte bun prozator și traducător, care avea să ajungă secretar de stat la Externe. Pe partea de traduceri din engleză, Leon Levițchi a fost cel care m-a încurajat să traduc poezie și teatru în versuri. 

Revista Haemus: Traducerea este un dar, un talent, o meserie? Cât din fiecare, cât fără una sau niciuna

George Volceanov: E o combinație de artă și meșteșug. Și un har nu înnăscut, ci dobândit. Dacă n-ai citit mult până la vârsta când debutezi ca traducător și nu te-ai familiarizat cu stiluri, registre stilistice variate, n-ai dobândit un vocabular bogat, vei fi un traducător slab. Pentru unii devine o meserie – un drog, un modus vivendi. Am toată admirația pentru acești oameni care traduc nu pentru bani – se știe, ca traducător, n-ai șanse să faci bani –, ci din plăcere. 

Revista Haemus: Ce afirmă experiența ta: există texte / autori intraductibili

George Volceanov: Există texte intraductibile sau aflate la limita intraductibilului. Categoric intraductibil este Finnegans Wake al lui Joyce. Imposibil de tradus – poeziile din ciclul Valedictions ale lui John Donne, din cauza constrângerilor prozodice și a bogăției de metafore baroce. Pe Donne îl poți traduce fie sacrificând structura prozodică a originalului, fie ucigând concetto-urile care l-au făcut celebru. Eu unul nu m-am jenat să refuz traducerea unor texte pe care am considerat că nu le pot „rezolva” în mod satisfăcător. 

Revista Haemus: Poți să ne dai câteva exemple

George Volceanov: Este vorba de Omensetter’s Luck de William Gass și de romanele Naked Lunch și Junk de William S. Burroughs, care au apărut în traduceri semnate de Gabriela Sîrbu, Dan Croitoru și Sorin Gherguț. 

Revista Haemus: Se poate vorbi despre o inspirație a traducătorilor

George Volceanov: Există, desigur, momente de inspirație, mai ales în traducerea de poezie. Nu-mi vine să cred cât de rapid am tradus ermeticul poem Pasărea Phoenix și Turturelul sau Comedia erorilor de Shakespeare, texte de mare dificultate. Comedia avea un procent uriaș de cuplete rimate, dar nu doar pentametri, ci și versuri de 12-14-16 silabe cu cezură. Apoi, când textul este gata, îl citești cu detașare, îl privești „din afară” și te minunezi, „Doamne, cum de a putut să-mi iasă atât de bine?”

(...) Integral în Revista Haemus Nr. 66-70 și în Haemus Premium

Eugen Păsăreanu: Cancel Culture - mes një hakmarrjeje historike dhe një poetike futuriste të restauruar [SQ]

Cultura anulării, între revanșă istorică și poetică futuristă restaurată [RO]

Studiul își propune să analizeze fenomenul „cancel culture” și referințele care se pot trasa între aceste manifestări și avangarda futuristă, așa cum a fost definită la începutul secolului XX de către poetul italian Filippo Tommaso Marinetti. Făcând o trecere în revistă a modificărilor pe care avangarda artistică le aduce în planul artelor și observând cum secolul XX pune în lumină arta ca „statement” și subiectivitatea artistului ca reper unic, lucrarea identifică o tendință a acțiunilor politice și sociale de a se inspira, chiar neasumat, dintr-o zonă poetică, dintr-un nevăzut înalt și permisiv care justifică, dincolo de ideologie, comportamentele sociale. În afară de miza reparației istorice și cea a preîntâmpinării discriminării, pe care le propune cultura anulării, vom încerca să identificăm și o posibilă cauză a ancorării în poetic a fenomenului, precum și riscurile asociate acestui mimesis inversat, cel al realității care, pentru a-și păstra vitalitatea și expresivitatea acțiunilor, imită arta.

Cuvinte cheie: cultura anulării, futurism, Filippo Tommaso Marinetti, poetic, invizibil


Cancel Culture, Between a Historical Revenge and a Restored Poetics of Futurism [EN]

The study aims to analyze the phenomenon of cancel culture and the references that can be drawn between the subsumed manifestations of cancel culture and futurism, as defined at the beginning of the twentieth century by the Italian poet Filippo Tommaso Marinetti. By reviewing the changes that the artistic avant-garde brings to the arts and observing how the twentieth century highlights art as a statement and the subjectivity of the artist as a unique landmark, the paper identifies a tendency of political and social actions to be inspired, although not assumed, by a poetic area, by a high and permissive invisible that justifies, beyond ideology, social behaviors. Beyond the stakes of historical reparation and prevention of discrimination, which the cancel culture proposes, we will try to identify a possible cause of the poetic anchoring of the phenomenon, as well as the risks associated with this inverted mimesis: a reality which imitates art in order to preserve the vitality and the expressiveness of its actions.

Keywords: cancel culture, Futurism, Filippo Tommaso Marinetti, poetic, invisible


Artikulli i plotë në Revista Haemus Nr. 66-70

Judith Mészáros: „and if they left off dreaming about you”


binte dëborë
nga venat e mia për jashtë
britma kish ngrirë ndër lumenj
duke na mbyllur rruzullimthi
pa asnjë krisje
pa asnjë shpëtim
e lartme qe e ftohta
brisk harresa
ëngjëj të bardhë kalëronin
kujtimet e verbër
dhëmbët e tyre ndriçues
ndiznin terrin
shkëlqimtare dhe memece
vdekja më qeshte
dhe nuk përpëlitej brenda meje fjala që pata qenë
vdisja
pavdekur
pata rreshtur kaherë
të ëndërrohem

Në shqip nga rumanishtja: A.-Ch. Kyçyku

Revista Haemus ose Esse non videre*


Nën moton-ftesë Felix qui potuit rerum cognoscere causas [Lum ai që mund të njohë shkaqet e gjërave – lat.], Revistën “Haemus” [Emërtimi latin i Ballkanit], - revistë kulture e traditash, me thelb enciklopedik e antologjik, - patëm nisur ta hartonim bashkë me tim atë, Kopi Kyçykun, qysh nga dimri i vitit 1993, por numuri i parë doli pikërisht më 28 Nëntor 1998. 

Me gjithë ndryshimet e natyrshme që pësoi, Haemus-i pati si synim kryesor, (tashmë të përmbushur) përfshirjen e kulturave të mirëfillta shqipe e rumune në atë Evropiane dhe anasjelltas, por jashtë mënyrave e caqeve të kontrollueshme nga qarqe jashtëkulturore, ose që paraqiten si të vetmet kulturore. Përkushtimi ynë mbështetej në dy gjuhë të rralla, - sa për nga hershmëria, aq edhe për nga shkalla e qarkullimit, me rreth 30 milionë lexues të mundshëm, - shqip e rumanisht, në një Rumani që, siç qarkulloi së pari në Haemus, ishte vërtet një Evropë në miniaturë. Njëherazi, Haemus-i u shndërrua në një forum për mërgimtarët dhe sidomos për dialogun e tyre të koklavitur me njëri-tjetrin dhe me jomërgimtarët. 

Pa pasur pothuajse asnjë lidhje tjetër me botimet e traditës, veç përdorimit të shqipes e rumanishtes, falë mbi 20 rubrikave të përhershme, Revista Haemus ka tashmë një arkiv me mbi 9.500 faqe, pjesërisht të lexueshme falas, online. Më tepër se 350 autorë, - të shquar, ose jo, por shpesh të mbajtur zyrtarisht në hije, nga pothuajse të gjitha fushat, - janë të pranishëm me krijimet (zërat) e tyre në Haemus. Numura të posaçëm u janë kushtuar kulturave dhe qytetërimeve: italian, grek, turk, hebraik, kinez, zviceran, pa përmendur Mërgatën, - jo vetëm atë shqiptare, - të cilën e kemi këqyrur si një qytetërim më vete. 

Haemus-i botohet online dhe në letër, pa kurrfarë mbështetjeje zyrtare, vetëm me kursimet tona dhe me ndihma të pakta e të rralla nga bashkëpunëtorë e dashamirë, ndër të cilët një vend nderi ka mendimtari i shquar arbëresh Vinçenx Golletti Baffa (1924-2009). 

Haemus-i ka qënë qysh në fillim dygjuhësh, shqip e rumanisht, por, në varësi të ngjarjeve kulturore, botojmë edhe materiale në gjuhë të tjera: italisht, anglisht, frëngjisht, hungarisht, greqisht, turqisht, rusisht, bullgarisht etj. Ndërkaq, përkthimet e autorëve shqiptarë në rumanisht dhe e autorëve të huaj në shqip u shndërruan në një urë të mirëfilltë që i dhuronte secilit breg të dhëna qytetërimi, kulture e vlera artistike të paanëshme, gati njëlloj sikur të ishin ngjizur atje ku mbërrinin. 

Bashkëngjitur është një listë alfabetike me disa nga autorët e pranishëm në Revistën Haemus, ku, veç emrash si Eugen Ionesco, Emil Cioran, Vintilă Horia, Mircea Eliade, Constantin Virgil Gheorghiu, Paul Goma, Mons. Vladimir GjikaPaul Celan, Benjamin Fundoianu, Tristan Tzara e të tjerë më të rinj, gjenden edhe autorë të shquar letërsish të tjera, botuar së pari shqip në Haemus, si Pär Lagerkvist, Harry Martinson, Mihail Sebastian, Anders Österling, Ingmar Bergman, Miltos Sahturis, Ramon Del Valle-Inclan, Amos Oz, Orhan Pamuk etj. 

Një vend të posaçëm kanë në revistë përfaqësuesit e Kishës aq pak të njohur e aq shpesh të paragjykuar Lindore, botuar për herë të parë në shqip, si Shën Mark Oshënari, Shën Nektari i Eginës, Shën Siluan Athoniti, Shën Paisiosi i Athosit, Arsen Boca, Teoklit Dionisiati, Ilie Cleopa e të tjerë. 

Listë e pjesëshme alfabetike e autorëve të Revistës Haemus 

Andrey Gritsman, Adhurim Lako, Adonis, Adrienne Rich, Agim Baçi, Ahmet Çollaku, Aida Baro, Albert Einstein, Alda Merini, Aleksandër Isajeviç Sollzhenicin, Aleksandër Zinoviev, Alexandre Lambert, Alexandru Monciu-Sudinski, Alexandru Șafran, Ali Podrimja, Alisa Velaj, Alket Çani, Ana Blandiana, Anders Österling, Andi Kosta, Andi Meçaj, Andra Rotaru, Andrzej Bursa, Anna Kamieńska, Anna Pogonowska, Anne Sexton, Anton Çefa, Anton Pashku, Antonio Frattasio, Arben Dedja, Ardian Klosi, A.-Ch. Kyçyku, Ardiana Salihu, Ardian Vehbiu, Ardita Jatru, Arhim. Pavel Papadopulos, Arian Leka, Arsenie Boca, Artan Minarolli, Astrit Cani, Augustin Cupşa, Aura Christi, Aurel Ionel, Azem Shkreli, Bajram Sefaj, Bardhyl Londo, Bashkim Shehu, Beqir Musliu, Blerina Goce, Bogdan-Alexandru Stănescu, Claudio Magris, Cleopa Ilie, Constantin Virgil Gheorghiu, Corneliu Vlad, Cristian Popescu, Czesław Miłosz, Dan Mircea Cipariu, Dan Shafran, Daniel Turcea, Dhimitër Pojanaku, Dhurata Hamzai, Diane Ducret, Dino Buzzati, Dom Ndue Ballabani, Dom Simon Jubani, Dorin Tudoran, Drita Ademi, Edval Zoto, Elida Rusta, Elinda Marku, Ella Wheeler Wilcox, Elsa Demo, Elvira Dones, Entela Tabaku, Ernest Koliqi, Ervin Hatibi, Ervin Marko, Esad Babaçiç, Esther Jansma, Eugen Ionesco, Eugen Jebeleanu, Eugen Păsăreanu, Eugenia Țarălungă, Eugen Uricaru, Eva Farcaș Wellman, Eva Hila, Evalda Manovi Paci, Faik Konica, Fan S. Noli, Fatmira Nikolli, Federico Fellini, Feride E. Berisha, Ferik Ferra, Floresha Dado, Flurans Ilia, Flutura Açka, Frederik Reshpja, Gabriela Melinescu, George Bacovia, George Volceanov, Gheorghe Istrate, Gianina Cărbunariu, Grigor Sinaiti, Grigor Vieru, Gjergj Fishta, H. Nagid, Hans-Joachim Lanksch, Harry Martinson, Herman Hesse, Hiqmet Meçaj, Horia Gârbea, Hulio Kortasar, I. D. Sîrbu, Ioana Ieronim, Ibrahim Kodra, Ilir Shtyta, Ilirjan Zhupa, Ingmar Bergman, Ioan Aurel Pop, Ioan Florea, Ioan Es Pop, Iolanda Malamen, Ion D. Sîrbu, Ion Luca Caragiale, Ion Minulescu, Ion Mureșan, Irena Luto, Istref Haxhillari, Iulia Enkelana, Iulia Cosma, Iulian Sorin, J. H. Myskjin, Jamarbër Marko, Jan Twardowski, Jani Basho, Jeronimo Moscardo, Jeton Neziraj, K. M. Shala, K. Th. Spiri, Kasem Trebeshina, Károly Méhes, Kiril Kovalxhi, Khalil Xhibran, Kjell Espmark, Kopi Kyçyku, Kurt Gostentschnigg, Lasgush Poradeci, Leo Butnaru, Lindita Komani, Lorenc Vangjeli, Luan Starova, Lucian Blaga, Luciana Friedman, Luigi Pirandello, Luljeta Danaj, Luljeta Lleshanaku, Lulzim Haziri, M. Astner, M. Raicevici, Ma Sai (Bora), Maica Tereza, Manolis Anagnostaqis, Marian Drăghici, Marian Popa, Mariklena Niço, Marin Sorescu, Mario Bellizzi, Mark Oshënari (Ascetul), Martin Camaj, Maximilian Lamberz, Migjeni, Mihai Eminescu, Mihal Hanxhari, Milot Rama, Miltos Sahturis, Mimoza Hysa, Mircea Eliade, Mircea Ivănescu, Mirela Kapaj, Mitrush Kuteli, Muşata Matei, Mustafë Xhemaili, Myzafer Korkuti, N. Araidy, N. Coande, Naim Frashëri, Naim Kelmendi, Ndre Mjeda, Nicolae Cajal, Nichita Stănescu, Nicolae Breban, Nikos Engonopulos, Nina Cassian, Nina Cereanu, Novruz Xh. Shehu, Octavian Goga, Octavian Soviany, Odyseas Elytis, Panait Istrati, Pär Lagerkvist, Paul Celan, Paul Goma, Paul Vinicius, Pëllumb Kulla, Petraq Kolevica, Petraq Risto, Petre Ţuţea, Pier Paolo Pasolini, Publius Ovidius Naso, R. S. Manor, R. Someck, Radu Cârneci, Ragip Sylaj, Ramon Del Valle-Inclan, Rando Devole, Rexhep Shahu, Riat Ajazaj, Ridvan Dibra, Robert Raucshenberg, Robert Shvarc, Robert Walser, Rodica Radian-Gordon, Romeo Çollaku, Rudian Zekthi, Rusana Hristova Bejleri, Ruszard Kapuscinski, Sadeg Hedayat, Salvatore Quasimodo, Savatie Baștovoi, Sántha Attila, Selma Lagerlöf, Sf. Maxim Mărturisitorul, Sf. Siluan Athonitul, Shën Maksim Dëshmitari, Shën Nektari i Eginës, Shën Siluan Athoniti, Shpëtim Gina, Shqiptar Oseku, Silvana Leka, Silvia Andrucovici, Simona Nicoleta Lazăr, Sofron Saharov, Stefano Benni, Szonda Szabolcs, Tadeusz Różewicz, Ted Hughes, Teoklit Dionisiati, Teuta Toska, Tompa Gábor, Traian T. Coșovei, Tudor Arghezi, Tymoteusz Karpowicz, Valbona Bozgo, Vasile Andru, Vasco Popa, Victor Eftimiu, Vilson Blloshmi, Vinçenx Golletti Baffa, Vintilă Horia, Virion Graçi, Visar Zhiti, Wisława Szymborska, Xhevat Latifi, Yang Lian, Zamfir Bălan, Zbigniew Herbert, Zef Zorba.

Në mbyllje dua të dëshmoj se gëzimi dhe mirënjohja jonë për këtë dhuratë janë të pafundme, por festojmë në heshtje, ndoshta ngaqë në këto kohëra, sidomos në fushën e letrave dhe të botimeve, kur shtohet zhurma, rritet edhe asgjëja. 


28 Nëntor 2023

* Esse non videre - Të jesh i fuqishëm pa rënë në sy – lat.

Méhes Károly: Derisa ime bijë (Míg a lányom)


Në mëngjes, derisa ime bijë u ndërrua,
llogarita se më 10 janar 1977,
të hënën, kisha bash moshën që ka
ajo sot. I thashë se s’mbaj mend asgjë
nga ajo ditë, e megjithatë
do të mund të rrëfeja me hollësi se si
do të ketë kaluar një mëngjes nursëz dimri
me zgjimin më 7, me gjërat e zakonshme;
Në Radio Kossuth jepej
Koha sot dhe nesër, më 7 e 20
babai mbaronte mëngjesin, nëna
ishte edhe ajo me ngut, kuzhina përhapte
aromë buke të thekur, atë hanim
unë dhe im vëlla, ai parapëlqente reçelin,
unë më fort kaçkavallin e sallamin,
u veshëm trashë, se ish dimër, dhe siç
pashë tani (në internet) ishte e hënë,
si sot, por sa shumë ndryshon
kjo ditë prilli, thashë,
teksa ime bijë vazhdoi të krihte
ëndërrimtare flokët. Mendova,
por s’thashë gjë, se ndoshta, ndonjëherë,
pas tridhjetë vjetësh, një mëngjesi,
një mëngjesi të gjithëfarshëm, do ta cytë
edhe ajo fëmijën e vet duke i treguar se si
ridhnin mëngjeset e përgjumur
kur ajo shkonte në shkollë, se zgjimi
ishte i mundimshëm asokohe, mëngjesi
dhe gjithë të tjerat, gjithë mëngjeset
ishin të njëjtë, a thua se pat qenë
përherë mëngjes, duhej të zgjoheshe
gjithnjë; e megjithatë qe mirë, ngaqë
ishte atje babai, që nuk ngutej,
por rrëfente gjithfarë qyfyresh,
i pashqetësueshëm, i përkushtuar, derisa,
më në fund, arrinte të më shkulte
një nënqeshje, s’përmbahesha dot,
nuk isha më aq e përgjumur
dhe e murrëtyer, e që nga ai çast
ishte mirë, s’kish rëndësi se qe vjeshtë
a pranverë. E di, e dashur
(ose i dashur?) do t’i thotë fëmijës ime bijë 
s’ka rëndësi në është vjeshtë a pranverë

(...)
Vijon në Revista Haemus Nr. 66-70.
Rubrika Medalion

Poemë e mundshme (fragmente)

Iulia Enkelana

*

Ky ravgim është rrënja e fundit.

 

Ushqehem me mall që të mos ushqehem me furi

Sot isha fantazmë –

si zakonisht, vetëm se këtë mbrëmje edhe trupërisht

dyert ishin hapur dhe hyra

e padobishme të them se hapësira qe mpakur

„Gjithçka është e vdekur”, thashë

teksa më mbytnin

të gjitha ato

copëza të ndritshme

që ndonjëherë më janë e vetmja ndihmë e parë.